Volgens de Jeugdwet moet het aantal gezinshuizen toenemen. Veel gemeenten hebben hier echter helemaal geen geld voor. De gevolgen voor kinderen en jongeren met autisme zijn groot – zij komen steeds vaker terecht in de gesloten jeugdzorg. 

Dat zegt Peer van der Helm, lector residentiële jeugdzorg aan Hogeschool Leiden. In de Jeugdwet uit 2015 staat dat kinderen die niet meer thuis kunnen wonen bij voorkeur in een pleeggezin of in een gezinshuis moeten worden geplaatst. Volgens
Van der Helm dreigt er van dit voornemen in de praktijk echter weinig terecht te komen.

Een van de belangrijkste oorzaken vormen de grote financiële tekorten waarmee veel gemeenten op dit moment worstelen – de decentralisatie van de jeugdhulp ging in 2015 gepaard met een forse bezuiniging. Vandaag vindt in de Tweede Kamer het begrotingsdebat plaats van het ministerie van Volksgezondheid (VWS). Hierin zullen ook de grote tekorten in de jeugdhulp ter sprake komen.

Van der Helm – en velen met hem – maakt zich zorgen over de huidige situatie in de jeugdhulp. Met name de specialistische jeugdhulp gaat volgens hem ‘in sneltreinvaart’ achteruit. Dit heeft onder andere grote consequenties voor kinderen met autisme. Van der Helm: ‘Het aantal behandelplekken in de gespecialiseerde jeugd-ggz wordt steeds kleiner. Alles moet ambulant, afdelingen met bedden sluiten hun deuren.’

Laatste redmiddel

Het gevolg is volgens Van der Helm dat kinderen en jongeren met autisme steeds vaker terechtkomen in de generalistische jeugdzorg. ‘Signalen van angst en overprikkeling – zoals zelfbeschadiging of agressie – van deze doelgroep worden hier vaak verkeerd geïnterpreteerd waardoor er al gauw veel conflicten ontstaan. Als dit uiteindelijk leidt tot escalaties, zoals vechtpartijen,  rest er nog maar één plek: de gesloten jeugdzorg. Dat is het laatste redmiddel.’

Volgens Van der Helm heeft ongeveer 20 tot 30 procent van alle jongeren in de gesloten jeugdzorg autisme. ‘Ook daar gaat het vaak helemaal niet goed met hen want ook medewerkers in de gesloten jeugdzorg weten lang niet altijd niet hoe ze met deze doelgroep om moeten gaan – áls ze weten dat er sprake is van autisme. Jongeren met autisme komen dan ook relatief vaak terecht in de isoleercel.’

De meeste problemen hebben volgens Van der Helm te maken met de grote prikkelgevoeligheid van veel jongeren met autisme. ‘Op het moment dat zij overspoeld raken door prikkels breekt er bij hen vaak zeer grote paniek uit, ze kunnen er zelfs psychotisch van worden.’

In de gesloten jeugdzorg leven jongeren met autisme samen met 8 à 10 andere jongeren in een relatief kleine ruimte. ‘Om alle prikkels die dit met zich meebrengt goed te kunnen reguleren, hebben zij autonomie nodig’, zegt Van der Helm. ‘Zo moeten zij bijvoorbeeld de gelegenheid hebben om zich aan prikkels te onttrekken. Maar als er één plek is waar zij vaak juist geen autonomie hebben, is het wel de gesloten jeugdzorg. Bovendien is de omgeving er vaak onveilig en onvoorspelbaar.’

Motie Voordewind-Peters

Op dit moment is Van der Helm als onafhankelijk adviseur betrokken bij de casus van een 12-jarig meisje met autisme dat al langer verblijft in de gesloten jeugdzorg. ‘Het is een huiveringwekkend verhaal. Het meisje bekrast en snijdt zichzelf uit pure wanhoop – zo probeert zij haar prikkels te reguleren. Pijn lijdt bij haar helaas tot minder spanning waardoor het gedrag in stand blijft of zelfs verergert, van oppervlakkig krassen tot snijden tot op het bot of bonken.’

Gezinshuizen zijn volgens Van der Helm een veel betere plek voor kinderen die niet meer thuis kunnen wonen – en dat geldt volgens hem bij uitstek voor kinderen met autisme. ‘Daar wonen ze samen met ongeveer vier andere kinderen in een stabiele en voorspelbare omgeving. Met twee vaste begeleiders die nooit wisselen, dat is heel erg belangrijk.’ Nederland telt ongeveer 750 gezinshuizen; volgens Van der Helm zijn er nog minimaal 3000 extra nodig.

In juni dit jaar nam de Tweede Kamer een motie over gezinshuizen aan van Joël Voordewind (ChristenUnie) en René Peters (CDA). Die roept de regering op om met een ‘actieplan’ te komen zodat meer kinderen met ‘zware ingewikkelde problematiek’ kunnen worden opgevangen in een gezinshuis.

Door onze redacteur Julie Wevers

Dit artikel is gepubliceerd op 12 november 2018
Meer lezen:

https://www.socialevraagstukken.nl/meer-dan-drieduizend-gezinshuizen-gezocht-voor-10-000-kinderen/