Het klinkt onwaarschijnlijk, maar in Parijs gebeurt het echt: kansarme school drop-outs die jongeren met autisme begeleiden die nergens anders terecht kunnen voor hulp. De Franse regisseurs Éric Toledano en Olivier Nakache – bekend van de grote publiekstrekker Intouchables, maakten er de film Hors Normes over die morgen in Nederland in première gaat.
Door onze redacteur Julie Wevers
De NVA sprak Toledano in oktober dit jaar tijdens het Franse Filmfestival Tapis Rouge in Amsterdam waar Hors Normes (‘Buitengewoon’) de openingsfilm was.
Waarom hebben jullie een film over autisme gemaakt?
Ik heb een neef die autisme heeft en bij wie ik altijd nauw betrokken ben geweest – dankzij hem ben ik geïnteresseerd geraakt in autisme. Ik heb altijd diepe bewondering gehad voor de manier waarop mijn oom en tante met hun kind omgingen; ondanks de vele crises waarin zij met hem verzeild raakten. Zo zorgden zij er bijvoorbeeld voor dat ook hij in de zomervakantie mee op kamp kon, net als heel veel andere Franse kinderen. Dat was onder meer mogelijk dankzij de bijzondere Parijse organisatie Le Silence Des Justes, die in de film La Voix Des Justes heet.
Wat maakt deze organisatie zo bijzonder?
‘Uitgaande van een prevalentie van ruim 1 procent, telt Frankrijk op dit moment ongeveer 700.000 inwoners met autisme. Naar schatting 37.000 van hen kampt met zeer complexe problemen – voor hen is op dit moment helemaal geen plek in de Franse maatschappij. Als één van de zeer weinigen ontfermt Le Silence des Justes zich wel over deze groep, samen met een organisatie die school drop-outs opvangt uit de Parijse voorsteden. Bij deze twee instellingen is iedereen die hulp nodig heeft welkom, hoe groot zijn problemen ook zijn. Ook een jongere met autisme met die stront op de muren smeert mag komen, onmiddellijk en zonder voorbehoud. Het gaat om non-verbale mensen met autisme die agressief kunnen zijn en heel complex gedrag vertonen. ’
De film heeft veel weg van een aanklacht, verpakt in een aantrekkelijke komedie.
‘Niet voor niets trekt één van de hoofdpersonen met autisme in de film voortdurend aan de noodrem in de metro. Ook wij trekken met deze film aan de noodrem en vragen aandacht voor een groot schandaal, namelijk dat de Franse maatschappij heel veel mensen met autisme in de steek laat. Een samenleving die niet zorgt voor haar meest kwetsbare burgers is in onze ogen ziek. De waarheid is dat Franse zorginstellingen keihard selecteren aan de poort. Hoe ingewikkelder de problemen van iemand met autisme, des te kleiner de kans dat hij hulp krijgt. Ook jonge drop-outs uit de kansarme Franse voorsteden worden aan hun lot overgelaten, ook zij zijn hors normes.’
In de film laten jullie uitsluitend mensen met autisme zien met een ernstige verstandelijke beperking. Dit heeft in Frankrijk tot kritiek geleid onder volwassenen met autisme.
‘Inderdaad is er een Frankrijk een kleine, vrij onbekende organisatie genaamd CLE Autistes die ons regelmatig aanvalt omdat wij autisme in hun ogen niet op de juiste manier presenteren. Ze willen bijvoorbeeld niet dat autisme in verband wordt gebracht met gewelddadig gedrag of met kwijlen. Sésame Autisme, een grote Franse autismevereniging én een aantal vooraanstaande autisme-experts hebben de film daarentegen wel ‘goedgekeurd’ en zelfs vertoond in het Franse parlement op 15 oktober. Zij vinden dat wij er juist goed in zijn geslaagd om om iedereen te verenigen in de zeer complexe wereld van autisme in Frankrijk. U moet weten: praten over autisme is op dit moment héél moeilijk in ons land.’
Waarom is het in Frankrijk zo moeilijk om over autisme te spreken?
‘Omdat er zoveel verschillende chapelles (kapellen, red.) zijn, oftewel tegenovergestelde meningen. Zoveel mensen die zeggen: we moeten het zó doen met kinderen met autisme, mét of zonder ABA (Appllied Behavior Analysis, red.), mét of zonder PECS (Picture Exchange Communication, red.), mét of zonder psychoanalyse… Frankrijk kent op dit moment heel veel stromingen en het onderlinge geweld is hevig. Dat komt volgens mij doordat er veel leed is – daar waar veel leed is, is volgens mij ook altijd veel geweld. Grote onenigheid is er ook over de manier waarop je over autisme zou moeten spreken. Ook dat vind ik symptomatisch omdat autisme een onderwerp is waarover we gewoon nog niet veel weten. Er is geen autoriteit die kan zeggen: dát is autisme. En daarom kan iedereen het woord nemen. In de film geeft de autistische Valentin zijn begeleider eerst een knuffel en vlak daarna een dreun. Ter verklaring zegt de directeur van La Voix des Justes eerst : ‘Het zal frustratie zijn, hij is heel lang opgesloten geweest in een psychiatrische ziekenhuis’. Maar daarna geeft hij toe dat hij eigenlijk óók geen idee heeft Valentin zich zo gedraagt. Ook wij weten dit niet, we laten alleen zien wat er gebeurt.’
Hors Normes draait vanaf morgen in 48 bioscopen in Nederland. Met onder meer de bekende Franse acteurs Vincent Cassel en Reda Kateb.
