Een jaar geleden, op 8 september 2016, stierf de autistische en psychotische Cyprian Broekhuis. Hij was 23 jaar. Zijn verhaal is méér dan een tragisch incident. ‘Cyprian is het slachtoffer geworden van het schrijnende tekort aan bedden en geschikte woonplekken voor patiënten met ernstige psychiatrische ziekten.’

Door Julie Wevers

‘Ik wens dat we een goed leven hebben. Dat we vijfhonderd jaar oud worden’, zegt een zesjarig jongetje met lief en expressief gezicht in een videofilmpje, gemaakt tijdens een oudejaarsfeest van 1999. Het loopt anders. Op 7 september 2016 wordt de op dat moment 23-jarige Cyprian Broekhuis tijdens een dwangopname door twee agenten neergeschoten met zes kogels. Hij overleeft het niet. De agenten dachten dat hij een mes trok; tot op de dag van vandaag is de ware toedracht onduidelijk.

Het tragische schietincident vormt de apotheose van een vier jaar durende lijdensweg. Die begint als de autistische Cyprian op 19-jarige leeftijd de ziekte schizofrenie ontwikkelt.

‘Een duivelse ziekte’, zeggen zijn ouders, paramedicus en choreograaf Nan Romijn en beeldend kunstenaar Robert Broekhuis. Ze zitten aan de grote houten eettafel van hun lichte Amsterdamse bovenwoning. Praten over ‘Cyp’, zoals zij hem noemen, vergt veel van hen. Ze doen het toch omdat zij duidelijk willen maken hoe ontzettend weinig hulp er beschikbaar is als het écht misgaat met een psychiatrische patiënt. Broekhuis: ’Cyprian is het slachtoffer geworden van het schrijnende tekort aan bedden en geschikte woonplekken voor patiënten met ernstige psychiatrische ziekten zoals schizofrenie.’

Mislukt kind

Cyprian is een vrolijk en grappig kind. Een bijzonder kind ook, zo merken zijn ouders al vroeg. Spelen met andere kinderen gaat vaak moeizaam. Echte problemen ontstaan echter pas als hij naar school gaat. Cyprian bezoekt twee reguliere basisscholen voordat hij op 9-jarige jarige leeftijd naar het speciaal onderwijs gaat. Hij is dyslectisch en heeft moeite met lezen. Zijn intelligentie is disharmonisch: op sommige onderdelen scoort hij laag, op andere juist opvallend hoog. ‘Hij was slim en gevoelig genoeg om te merken dat hij niet dezelfde vaardigheden had als andere kinderen’, zegt Romijn. ‘Toen hij nog heel klein was zei hij een keer: ‘’Ik ben een mislukt kind.’’’

Na zijn vmbo kader-opleiding gaat Cyprian – die van avontuur houdt en dol is op reizen – naar de Maritieme Academie in IJmuiden. Het is een veelzijdige mbo-opleiding met vakken als navigatie, EHBO en lassen. Anderhalf jaar gaat het goed – zijn ouders noemen het zijn ‘toptijd’. Dan gaat het bergafwaarts; Cyprian blijft in de tweede klas voor de tweede keer zitten en moet van school af. ‘Achteraf denk ik dat de verschijnselen van zijn eerste psychose zich toen al aandienden’, zegt Romijn. ‘Omdat die ook het leervermogen aantasten.’

Cyprian trekt zichzelf steeds vaker terug op zijn kamer. Een inktzwarte periode breekt aan vol ingrijpende gebeurtenissen: zware psychoses, crisisopnamen, angstaanvallen. Daar komen nog verschillende vermissingen bij in binnen- en buitenland als Cyprian er geheel onvoorbereid op uit trekt met zijn veel te zware rugzak.

Hersenschade

Romijn en Broekhuis doen alles wat zij kunnen om het lijden van hun zoon – die zelf niet vindt dat hij ziek is – te verlichten. Een ondoenlijke opgave. Als gevolg van zijn psychoses wantrouwt Cyprian zijn ouders steeds meer. Hulpverleners stellen hun ‘bemoeienis’ veelal ook niet op prijs; zij wijzen hen er keer op keer op dat Cyprian meerderjarig is en om die reden zélf belangrijke beslissingen moet nemen. ‘Ondanks dat hij daar te ziek voor was’, zegt Romijn. Bovendien ontdekken zij al snel dat er voor ‘ingewikkelde’ patiënten zoals hun zoon nauwelijks geschikte woon- of behandelplekken beschikbaar zijn.

‘Het is helemaal mis met Cyp’, zegt een gealarmeerde Romijn op 9 januari 2013 tegen een psychiatrisch verpleegkundige van de Amsterdamse ggz-instelling Mentrum. ‘Het ene moment gedraagt hij zich vreemd, het andere moment is hij weer zichzelf.’ De ouders spreken het vermoeden uit dat hun zoon de ziekte schizofrenie heeft. ‘Wij werden niet geloofd’, zegt Romijn.

Diezelfde nacht stelt de psychiater van de crisisdienst een acute psychose vast, maar hij vertrekt vervolgens weer omdat Cyprian zich niet wil laten opnemen. ‘Ondanks dat het thuis totaal uit de hand liep, hij was een ongeleid projectiel’, zegt Romijn. ‘Wij wisten toen nog niets van psychoses af, maar van één ding waren wij overtuigd: hij moest worden behandeld. Later las ik dat een psychose inderdaad zo snel mogelijk gestopt moet worden omdat die tot hersenschade kan leiden.’

Geboeid

Dan begaan zij een wanhoopsdaad: zij bellen 112 en liegen dat hun zachtaardige zoon zijn vader bedreigt. Het is de enige manier om Cyprian opgenomen te krijgen. Nog diezelfde nacht wordt hij door de politie naar de gesloten afdeling van de Amsterdamse ggz-instelling Mentrum gebracht. Vanaf het balkon zien ze hem beneden op straat lopen met zijn handen geboeid op zijn rug, alsof hij een crimineel is in plaats van een ziek mens. Het is een beeld dat Romijn sindsdien niet meer kwijtraakt.

Na drie weken keert Cyprian terug met een verwijzing voor de gespecialiseerde afdeling Vroege Interventie Psychose (VIP) van Mentrum. Na een intake-procedure die maanden duurt blijkt dat Cyprian hier niet terecht kan vanwege een te lage score op een cognitie-test. ‘Dit soort testen is zinloos om af te nemen als iemand net psychotisch is geweest en zware medicatie slikt’, zegt Broekhuis. ‘Cyprian was vreselijk traag, daardoor dachten ze ten onrechte dat hij een verstandelijke beperking had.’

Zorgmijder

Een nieuwe reeks intensieve intake-gesprekken bij meerdere instanties volgt. ‘Tijdens een slapeloze nacht heb ik uitgerekend dat er alleen al vijfendertig psychiaters en psychologen de revue zijn gepasseerd zijn vanaf dat Cyprian psychotisch werd’, zegt Romijn. ‘Daar komt nog een groot aantal verpleegkundigen en begeleiders bij.’

Eind 2014, anderhalf jaar na de eerste aanmelding, kan hun zoon tóch terecht bij de VIP-afdeling. Cyprian krijgt een ervaren en zeer betrokken sociaal-psychiatrisch verpleegkundige toegewezen. ‘Hij was ontzettend goed’, zegt Romijn. ‘Hij kroop echt in hoofd van Cyp, nam alle tijd, kende de weg in de zorg en communiceerde bovendien goed met ons.’

Eindelijk is er goede hulp – helaas is Cyprian dan inmiddels ‘moe’ geworden van al die vreemden die zich met hem bemoeien, zegt Romijn. ‘Uiteindelijk werd hij zelfs een zorgmijder. Als hij niet zo vaak van het kastje naar de muur zou zijn gestuurd, was dat waarschijnlijk niet gebeurd.’

Totaal vereenzaamd

Midden in zijn crisisjaren gaat Cyprian het huis uit. Hij wil zich per se losmaken van zijn ouders. Romijn en Broekhuis zoeken tevergeefs naar een woonplek waar hij als volwassen schizofreniepatiënt ook de juiste zorg kan krijgen. ‘De zeer weinige plekken die er zijn hadden jarenlange wachtlijsten’, zegt Romijn. Cyprian gaat begeleid wonen bij de Amsterdamse instelling De Heeren van Zorg, samen met andere jongeren met autisme. ‘Het was gezien zijn toestand geen geschikte plek, maar er was niets anders’, zegt Romijn.

Nadat Cyprian door een medebewoner met een mes wordt bedreigd, huurt de instelling elders in Amsterdam woonruimte voor Cyprian. Hij woont er helemaal alleen. ‘Het was bedoeld als tijdelijke oplossing’, zegt Romijn. ‘Maar na vijf maanden woonde hij er nog steeds, totaal vereenzaamd. Hij deed steeds minder vaak de deur open.’ Uiteindelijk lukt het ook niet meer om hem de maandelijkse injectie antipsychoticum toe te dienen.

Op 7 september 2016 dringen drie hulpverleners Cyprians huis binnen om hem gedwongen op te nemen, vergezeld door vier politiemensen. Romijn en Broekhuis zijn nog altijd verbijsterd over hoe de opname zo uit de hand kon lopen. Ze zijn een artikel 12-procedure begonnen tegen de beslissing van de officier van justitie om de agenten die hun zoon neerschoten niet te vervolgen. ’De agenten wisten vooraf dat zij te maken hadden met een ziek en verward persoon’, zegt Broekhuis. ‘Wat de toedracht ook precies is geweest, Cyprian had gewoon veilig aan moeten komen in de kliniek. Iedere naaste moet er zeker van zijn dat zijn dierbare veilig en respectvol wordt opgenomen. Het is zoals psychiater Joost à Campo zegt in de Zembla-uitzending (zie onderschrift, red.): het kan zo weer gebeuren. In het licht van deze alarmerende constatering lijkt ons dringend actie geboden. Agenten moeten beter worden opgeleid om dwangopnames te mogen verrichten. Daarnaast moet er iets worden gedaan aan het gebrek aan adequate zorg, huisvesting en begeleiding. Nu staan deze kwetsbare groep patiënten en hun naasten in de kou, met onnodige maatschappelijke kosten en onnoemelijk veel leed tot gevolg. De tragische dood van onze Cyprian is het gevolg van falend beleid.’

Op 26 mei 2017 was de ZEMBLA-documentaire Zes Kogels Voor Cyprian te zien op NPO2.

https://www.npo.nl/zembla/26-05-2017/VARA_101382215

Reacties

Reactie van Telly Noutsis, directeur Zorg bij De Heeren van Zorg:

‘De plotselinge dood van Cyprian en de omstandigheden die daar direct toe hebben geleid hebben binnen onze organisatie een enorme impact gehad. Wij leven enorm mee met de ouders en hadden Cyprian een lang en gelukkig leven gegund. Het heeft niet zo mogen zijn.

Onze organisatie bestaat uit mensen die hun werk met hun hart doen en die hun vak verstaan. Wij werken allemaal erg hard om mensen te leren hun eigen leven te leiden. Cyprian had zeer betrokken medewerkers achter zich staan.

Omwille van de privacy van Cyprian kunnen wij niet inhoudelijk op het hele artikel ingaan.’

Reactie van Mentrum:

‘Het overlijden van Cyprian was ook voor ons een grote schok. Het tragische incident laat zien hoe kwetsbaar onze cliënten zijn. Als er meerdere ziektebeelden spelen kan het bovendien complex zijn om meteen de volledige diagnose te stellen. Juist Mentrum vindt overleg met de naastbetrokkenen zeer belangrijk om goed te begrijpen wat er aan de hand is. Ook de privacy van cliënten is een groot goed: daarom kunnen we niet verder ingaan op deze specifieke situatie.’

Reactie van Ypsilon:

Na de eerste schok, de woede en het verdriet over het feit dat het onvoorstelbare toch is gebeurd, is intussen een fase aangebroken die schreeuwt om bezinning. Cyp is dood en hij komt nooit meer terug. Maar laten we in vredesnaam lessen trekken uit wat er is gebeurd en al het mogelijke doen om herhaling te voorkomen. Nu, een jaar na de noodlottige actie, is de stilte oorverdovend.

Incidenten zijn nooit uit te sluiten. Maar er is een cruciaal verschil tussen situaties die onverwacht uit de hand lopen en situaties waar van tevoren een goede inschatting kan worden gemaakt. Terecht zeggen de ouders van Cyprian dat iedereen er in dit land op moeten kunnen rekenen dat hij op veilige wijze naar een goede opvangplek wordt gebracht op het moment dat hij het ergst in de war is. Dat is immers zo’n planbare situatie: je kunt zelf het moment bepalen, zelf vooraf bepalen wie je erheen stuurt, vooraf alle denkbare scenario’s doornemen en een logische taakverdeling afspreken.

Er zijn familieleden in de achterban van Ypsilon die goede ervaringen hebben met de politie en de GGZ. Maar daar hebben de ouders van Cyprian terecht geen boodschap aan. Een opname die hun zoon veiligheid had moeten bieden, mislukte faliekant. Hij raakte zwaargewond door politiekogels en overleed de dag erna. Alle pogingen om in elk geval degelijk onderzoek af te dwingen waren vergeefs: het Openbaar Ministerie heeft afgezien van vervolging van de politiemedewerkers. En ook dat hebben leden van Ypsilon vaker gezien.

Als Ypsilon zijn wij zeer bezorgd over de risico’s die andere cliënten en hun naasten in dergelijke situaties in de toekomst kunnen lopen. Bijna wekelijks horen we of lezen we over incidenten of calamiteiten waarbij de politie optrad tegen mensen met psychische problemen. Wat ons betreft is de maat vol. Juist omdát we te weinig zien dat persoonlijke drama’s goed worden geanalyseerd. En juist omdát er onvoldoende wordt geleerd van goede voorbeelden. Willen we de meest kwetsbare mensen in onze samenleving goed bijstaan, dan is dat het minste wat ze van ons mogen verwachten.

Bert Stavenuiter, directeur YpsilonBert van Raalte, voorzitter Ypsilon afdeling Amsterdam

Reactie van NVA en Balans 

De Nederlandse Vereniging voor Autisme (NVA) en Balans herkennen de in dit verhaal beschreven knelpunten in de zorg. Ze zijn helaas structureel. Er is op dit moment een groot gebrek aan geschikte woon- en behandelplekken voor patiënten met complexe problemen zoals Cyprian Broekhuis. Bovendien is er grote behoefte aan een partij die de regie kan nemen in de zorg voor deze patiënten zodat hen, én hun naasten, een lange en pijnlijke zoektocht bespaard blijft.

Wat de NVA en Balans betreft zouden de lokale  afdelingen van de organisatie MEE deze rol in de toekomst kunnen gaan vervullen en dienen zij hiervoor financiële steun te ontvangen van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS). De NVA en Balans zijn ook van mening dat politie-agenten beter moeten worden geschoold in het omgaan met psychiatrische patiënten. Dan had het overlijden van Cyprian Broekhuis tijdens de gedwongen opname wellicht voorkomen kunnen worden.