Chris Verlaan won onlangs het Cameretten Festival, de belangrijkste kweekvijver voor Nederlands cabaret-talent. De NVA interviewde hem over zijn show Man in de maak die voor een belangrijk deel over zijn autisme gaat. ‘Mijn hoofd kan wel kikkersprongetjes maken, maar niet vliegen als een vogel.’

Door Julie Wevers

Op het podium van het Amstelveense Griffioen-theater verschijnt cabaretier Chris Verlaan (34), een tengere, jongensachtige man met een wat stijve motoriek. Hij kijkt strak de zaal in met een blik die zowel hulpeloos als strijdvaardig is – alleen dat is al genoeg om de zaal uitbundig aan het lachen te krijgen. En dan moet zijn show Man in de maak nog beginnen: een wervelwind van liedjes, grappen en ontregelende woordspelingen.

Het optreden in Amstelveen van vorige week donderdag maakt onderdeel uit van Verlaans tournee door heel Nederland van de komende maanden, samen met de andere finalisten van het Cameretten Festival. Verlaan won onlangs niet alleen de jury-prijs van dit belangrijke Nederlandse cabaret-festival, maar ook de publieksprijs.

Freek Vonk

‘Het ging heel lekker gisteren’, zegt Verlaan de ochtend na het optreden in een café in zijn woonplaats Almere. ‘Dat verbaast mij want ik zat gisteren helemaal niet lekker in mijn vel. In de ochtend was ik tóch nog even gaan werken. Dat kan makkelijk, dacht ik, maar na een lange vergadering was ik totaal overprikkeld.’

Tijdens het optreden in Amstelveen zat hij daardoor helemaal in zijn ‘sarcastische modus’, zegt hij. ’Eigenlijk was ik van plan om mijn gevoelige lied Houd van mij te zingen, maar dat kon ik gisteren echt niet aan. Niet alleen omdat ik zwaar overprikkeld was, maar ook omdat er gisteren veel bekenden in de zaal zaten.’

In plaats daarvan koos Verlaan voor een venijnig lied over Freek Vonk. De bekende bioloog vertegenwoordigt alles wat hij niet is: optimistisch en extravert. Zelf is Verlaan – die in het dagelijks leven werkt als data-analist bij de GGD in Almere – volgens eigen zeggen een ‘echte nerd’. Zo is hij bijvoorbeeld helemaal in zijn element als hij zich lange tijd ongestoord mag bezighouden met grafieken en berekeningen in Excel.

‘Mijn hoofd is gewend aan hokjes en vakjes. Iets klopt wel of niet, meer mogelijkheden zijn er niet’, zegt Verlaan. ‘In het gewone leven werkt dat helaas niet zo. Neem bijvoorbeeld het contact met andere mensen – de ene keer verloopt dat wel goed en de andere keer niet. Mijn hoofd vindt dat moeilijk. Dat kan namelijk wel kikkersprongetjes maken, maar niet vliegen als een vogel.’

Vreemdeling

De show Man in de maak gaat over Verlaan zelf; over zijn worsteling als introverte, zwaarmoedige nerd in een – in zijn ogen – extraverte, oppervlakkige wereld. In zijn studententijd kwam bij Verlaan een zwaarmoedige en melancholieke kant naar boven die nooit meer wegging. Ook raakte hij hypergevoelig voor prikkels. De transformatie verrast hem nog altijd. ‘Vooral omdat ik zonder problemen door mijn jeugd ben gerold. Ik was wel een stille jongen die veel las, maar ik vond het niet erg als ik veel mensen om mij heen had. Nu grijpt mij dat echt aan.’

Wel leefde Verlaan als kind al in zijn eigen wereldje.  ‘Ik dacht altijd dat dat kwam doordat ik tot mijn vierde levensjaar nagenoeg doof was. Misschien is daar ook wel de kiem gelegd van het liever alleen willen zijn.’

Verlaans lied  ‘Vreemdeling’ – dat ogenschijnlijk gaat over migratie – gaat in werkelijkheid over hemzelf. ‘Ik hoor nergens thuis en ik weet niet hoe ik moet omgaan met de wereld waarin ik leef’, zegt Verlaan terwijl hij bedachtzaam door zijn thee roert. ‘Ik voel mij door deze maatschappij constant opgejaagd, op de vlucht. Voortdurend heb ik het gevoel dat ik moet presteren, dat ik iets moet laten zien. Op straat voel ik mij ook fysiek opgejaagd. Heel snel heb ik het gevoel dat iemand te dicht achter mij loopt of fietst, dan ga ik soms even stilstaan om weer ruimte te krijgen.’

Overprikkeling

Vier jaar geleden kreeg Verlaan de diagnose autisme. Daar heeft hij gemengde gevoelens over. ‘Aan de ene kant zie ik mijzelf helemaal niet als patiënt. Ik kan prima functioneren en mijn studie medische biologie deed ik fluitend. Maar ik heb wel veel last van overprikkeling. Ik zie en hoor echt álles; op mijn werk kan ik zelfs telefoongesprekken volgen die een paar kamers verderop worden gevoerd. Op dit moment probeer ik trouwens ook het gesprek aan de tafel naast ons te volgen.’

Lange tijd conformeerde Verlaan zich aan wat er door anderen – zoals familie of werkgevers – van hem werd verwacht. Dat veranderde toen zijn persoonlijke coach – die in zijn leven kwam na zijn autisme-diagnose – hem enkele jaren geleden de opdracht gaf op zoek te gaan naar zijn ‘eigen kracht’. En dat, zo weet hij nu zeker, is het theater. Verlaan: ‘Ik heb héél lang geprobeerd om dat weg te stoppen, maar nu is er geen weg meer terug, zeker na het winnen van het Cameretten Festival.’

Zuurpruim

Pas in 2006 stond Verlaan voor het eerst op het podium, de afscheidsmusical van zijn basisschool niet meegerekend. Samen met een medestudent trad hij op om geld in te zamelen voor een vlag voor de Amsterdamse studentenvereniging waarvan hij toen lid was. ‘Ik speelde de zuurpruim terwijl de medestudent de optimist was.’

In 2013 had Verlaan zijn eerste solo-optreden, in Almere. ‘Dat ging heel slecht. Ik was erg nerveus, mijn gitaar was niet goed gestemd en ik was veel teksten vergeten. Toch zeiden veel mensen na afloop dat ze het geweldig vonden. Vanaf dat moment ben ik echt uit mijn schulp gekropen.’

Nu werkt Verlaan hard aan een avondvullend theaterprogramma. ‘Tot nu toe heb ik materiaal voor ongeveer drie kwartier, voornamelijk liedjes. Ik wil nu ook gesproken teksten gaan maken, zonder muziek, maar dat vind ik nog heel eng. Ik ben erg vertrouwd met de liedvorm, maar doorgrond nog niet de structuur van een wat langere gesproken voordracht.’

Op het podium wil Verlaan zijn kijk op de wereld geven, iets dat hij daarbuiten nauwelijks durft. De moderne samenleving beangstigt hem, zo zegt hij. ‘Ik schrik van de vluchtigheid van het leven en van het grenzeloze vertrouwen dat mensen hebben in de techniek, terwijl die ook voor veel ellende zorgt. Techniek geeft gemak en een gevoel van zekerheid en veiligheid, maar tegelijkertijd kunnen er juist ook fouten en slechte dingen door ontstaan. Het treinongeluk met de Stint is daar een heel naar maar goed voorbeeld van. Met een gewone bakfiets was dit waarschijnlijk niet gebeurd.’

Ook ervaart Verlaan ‘verdriet en gemis’ omdat anderen zo positief in het leven staan, terwijl hij altijd alles ‘zo zwaar’ ziet. ‘Er is niets in het leven waar ik mij géén zorgen over maak’, zegt hij bloedserieus. ‘Neem bijvoorbeeld de Primark hier in Almere. Die keten zorgt voor toerisme naar deze stad. Niemand lijkt zich te bekommeren om de zeer slechte arbeidsomstandigheden in de fabrieken duizenden kilometers hier vandaan waar de kleren van deze winkel worden gemaakt.’

Verlaan geeft het volmondig toe: hij heeft een hang naar het negatieve. ‘De humanisten geloven in de kracht van de mensen, ik geloof vooral in hun zwakte. Ik ben helemaal niet geneigd het positieve in de medemens te zien, ook niet in mijzelf overigens. Ik zie mijzelf als een soort onheilsprofeet; ik kom graag vertellen wat er allemaal niet klopt, aan mijzelf en aan de ander. Dat lijkt mij een heel mooi levensdoel voor een cabaretier.’

Dit artikel is geplaatst op 17 december 2018