Home Over autisme Behandeling en begeleiding Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Cognitieve gedragstherapie (CGT)

Door Karin van den Bosch

Met dank aan Lisette Verhoeven (GZ-psycholoog/Senior-onderzoeker Leo Kannerhuis)

Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een vorm van psychotherapie, waarbij iemand leert om anders tegen problemen aan te kijken en er anders mee om te gaan. CGT gaat uit van een wisselwerking tussen gebeurtenissen, gedachten, gevoelens, gedrag en de gevolgen van dat gedrag (Het zogeheten G-schema).  In CGT wordt geoefend met anders denken en anders doen. Soms ligt de nadruk meer op het denken, soms op het gedrag en soms op allebei.

 

Deze pagina’s zijn mede mogelijk gemaakt door Stichting Voorzorg Utrecht

  • + Wat is het?Lees meer

    Cognitieve gedragstherapie (CGT) is een vorm van psychotherapie, waarbij iemand leert om anders tegen problemen aan te kijken en er anders mee om te gaan. CGT gaat uit van een wisselwerking tussen gebeurtenissen, gedachten, gevoelens, gedrag en de gevolgen van dat gedrag (Het zogeheten G-schema). In CGT wordt geoefend met anders denken en anders doen. Soms ligt de nadruk meer op het denken, soms op het gedrag en soms op allebei.

    Bij mensen met autisme kan deze wisselwerking beïnvloed worden door informatieverwerkingsproblemen, prikkelgevoeligheid en zogeheten ‘schema’s’. Schema’s zijn een soort diepere overtuigingen die bepalen hoe je kijkt naar jezelf, anderen en de wereld om je heen (Schuurman, 2010).
    CGT kan je helpen te veranderen wat je denkt, voelt of doet. Daardoor kunnen klachten verminderen, kan je je prettiger gaan voelen en kan je je gedrag veranderen in de door jou gewenste richting.

    Cognitieve gedragstherapie is een bewezen effectieve behandelmethode voor bepaalde, niet-autismespecifieke problemen, zoals angst of depressie. Voor sommige problemen zijn gerichte CGT-behandelingen (protocollen) ontwikkeld, bijvoorbeeld bij een angststoornis. Mensen met autisme bij wie dit (bijkomende) probleem op de voorgrond staat, zijn soms geholpen met een gerichte therapie voor dat probleem. Of dat ook voor jou geldt, hangt af van je persoonlijke situatie.

    Caroline Schuurman ontwikkelde een specifiek behandelprogramma voor volwassenen met autisme: Cognitieve gedragstherapie bij autisme (Schuurman, 2010). Dit wordt ook wel het Schuurmanprotocol genoemd. Het programma besteedt specifiek aandacht aan autisme en problemen die vaak spelen bij mensen met autisme. Onderwerpen die aan bod komen zijn bijvoorbeeld: leren omgaan met autisme, herkennen van en omgaan met emoties, omgaan met stress. Het betreft een groepsbehandeling van 13 bijeenkomsten.

    Behalve dit specifieke ‘Scbuurmanprotocol’, kunnen mensen met autisme ook ‘gewone’ cognitieve gedragstherapie volgen. Bij reguliere CGT wordt niet specifiek rekening gehouden met autisme, zoals een andere manier van communiceren, informatie verwerken of problemen met prikkelverwerking. Een goede therapeut zal wel proberen de therapie af te stemmen op de cliënt, zeker in individuele therapie.

    Om de mogelijkheden van CGT voor mensen met autisme te verbeteren, worden behandelingen soms aangepast. Voorbeelden van aanpassingen zijn: een iets rustiger tempo en aangepaste communicatie, zoals visuele ondersteuning of concrete taal. Ook helpt het om gebruik te maken van een ‘brugpersoon’: een naaste of coach die helpt om het geleerde in therapie toe te passen in het dagelijkse leven of kan helpen met het huiswerk (indien nodig).

    In hoeverre er ruimte is voor maatwerk en in hoeverre er een vastomlijnd protocol gevolgd wordt, verschilt per behandelaar en GGZ-instelling.

    Sommige hulpverleners denken dat mensen met autisme helemaal geen CGT kunnen volgen. Dit is een achterhaald en stereotype idee. Reguliere CGT kan wel degelijk ingezet worden bij mensen met autisme. Zeker met wat aanpassingen, zoals hierboven genoemd (rustiger tempo, aangepaste communicatie, gebruikmaken van een brugpersoon).

    Behandeling van ASS is een jonge tak van sport in vergelijking met bijvoorbeeld behandeling voor depressie. Veel van wat we doen is gebaseerd op ervaringen vanuit de klinische praktijk. Je moet je dan goed realiseren wat een richtlijn is. Een richtlijn is precies dat, een richtlijn. Het geeft richting aan welke kant je met elkaar op moet kijken en denken. Er is niets dat in de weg staat om cognitieve gedragstherapie aan te bieden aan mensen met ASS. We hebben alleen nog niet genoeg bewijsmateriaal verzameld in welke situaties of met welke specifieke problematiek het beter of minder goed werkt.

     Cognitief gedragstherapeutisch werker Ron de Joode (VGCt, 2019)

    Bron: https://kennisnet.vgct.nl/bericht/met-cgt-inzetten-op-sterke-kanten-van-autisme/

  • + AchtergrondLees meer

    Cognitieve gedragstherapie is een combinatie van cognitieve therapie en gedragstherapie. “Gedragstherapie en cognitieve therapie zijn onafhankelijk van elkaar ontstaan. De laatste 15 jaar zijn beide therapieën meer met elkaar geïntegreerd geraakt. Tegenwoordig worden zij vaak als één en dezelfde soort psychotherapie beschouwd: cognitieve gedragstherapie of CGT”, schrijft de Vereniging voor Gedrags- en Cognitieve Therapieën (VGCT) op haar website.

    Cognitieve therapie gaat vooral uit van de invloed van het denken op gevoelens en gedrag. Door je manier van denken te veranderen, verandert vaak ook hoe je je voelt. Gedragstherapie richt zich vooral op het gedrag. Hoe je je gedraagt, heeft invloed op hoe je je voelt. Als je uit angst bepaalde dingen vermijdt, wordt de angst vaak eerder sterker dan minder. In cognitieve gedragstherapie zijn beide benaderingen met elkaar geïntegreerd. Soms ligt het accent op het denken, soms op het gedrag en soms op allebei.

    Eerste, tweede en derde generatie gedragstherapie

    Er kan onderscheid gemaakt worden tussen eerste, tweede en derde generatie (cognitieve) gedragstherapie.

    De eerste generatie gedragstherapie richt zich vooral op het veranderen van gedrag. Dit is de klassieke gedragstherapie. Belonen of bekrachtigen en straffen spelen hierbij een belangrijke rol, gebaseerd op theorieën rondom klassieke en operante conditionering. Een voorbeeld van een eerste generatie gedragstherapie is Applied Behavioral Analysis (ABA).

    De tweede generatie cognitieve gedragstherapie richt zich vooral op het veranderen van cognities (gedachten). Door je gedachten te veranderen, kun je je gevoel en gedrag veranderen (cognitieve herstructurering). Je staat in therapie stil bij de inhoud van een bepaalde gedachte. Als de gedachte niet helpend is, leer je om anders te gaan denken. Voorbeelden van tweede generatie gedragstherapieën zijn de cognitieve therapie en de Rationeel-Emotieve Therapie (RET).

    Schemagerichte cognitieve therapie en dialectische gedragstherapie zijn uitbreidingen van CGT, die oorspronkelijk ontwikkeld zijn voor bepaalde problemen, zoals persoonlijkheidsstoornissen.

    Bij eerste en tweede generatie (cognitieve) gedragstherapie draait het om het veranderen van gedachten, gevoelens en gedrag.

    Derde generatie cognitieve gedragstherapieën richt zich op het leren accepteren van en omgaan met gedachten en gevoelens, in plaats van deze te willen veranderen. Mindfulness en acceptatie zijn hierbij belangrijke elementen. Voorbeelden van derde generatie CGT zijn Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT, aandachtsgerichte cognitieve gedragstherapie) en de Acceptance and Commitment Therapy (ACT). Beide worden ingezet bij mensen met autisme, al dan niet in iets aangepaste vorm, zoals mindfullness bij autisme.

    Hoewel deze generaties gedragstherapieën onderscheiden lijken, zijn er overlappingen. Elementen uit eerdere generaties vind je terug in latere generaties therapieën.

     

  • + VormenLees meer

    Cognitieve gedragstherapie kan individueel worden gevolgd, in een groep, met je partner of met je gezin.

    Binnen de (cognitieve) gedragstherapie wordt een indeling gemaakt in eerste, tweede en derde generatie gedragstherapieën. Ook zijn er verschillende therapieën ontwikkeld voor verschillende soorten problemen. Deze verschillende therapieën hebben soms verschillende namen, zoals schemagerichte cognitieve therapie, mindfulness gebaseerde cognitieve therapie, dialectische gedragstherapie, Acceptance and Commitment Therapy (ACT) etc. Al deze therapieën vallen binnen de ‘paraplu’ van de (cognitieve) gedragstherapie. (Lees meer onder Achtergrond).

     

  • + Voor wieLees meer

    Cognitieve gedragstherapie wordt vooral toegepast bij jongeren en volwassenen met autisme.

    CGT is minder geschikt voor (heel) jonge kinderen met autisme. Cognitieve gedragstherapie werkt namelijk met ‘cognities’ of gedachten. Daarvoor moet het cognitieve bewustzijn van een kind voldoende ontwikkeld zijn.

    Bij jonge kinderen met autisme is (klassieke) gedragstherapie passender, zoals ABA of PRT.

    ‘Cognitieve gedragstherapie bij autisme’ volgens Caroline Schuurman (Schuurmanprotocol) is bedoeld voor normaal tot hoogbegaafde volwassenen met autisme, die al weten wat autisme inhoudt, maar ondanks eerdere psycho-educatie in het dagelijkse leven tegen problemen aanlopen.

     

  • + Waar te vindenLees meer

    CGT wordt aangeboden door vele GGZ-organisaties en particuliere therapeuten.

    Bespreek met de behandelaar in hoeverre de CGT aangepast wordt aan (jouw) autisme.

    Bespreek ook of je CGT wilt volgen voor (met name) je autisme, of (met name) voor een bijkomend probleem, zoals een angststoornis.

    Vraag aan de behandelaar of instelling of ze bekend zijn met het boek en bijbehorende protocol van Caroline Schuurman en in hoeverre ze dit aanbieden, als dat voor jou belangrijk is.

  • EffectiviteitLees meer

    CGT is bewezen effectief voor de behandeling van angst en depressie.

    Er zijn aanwijzingen dat CGT ook werkt bij mensen met autisme (Wang et al., 2021; Weston et al., 2016). Meer onderzoek is nodig.

    Naar de effectiviteit van het specifieke programma ‘cognitieve gedragstherapie bij autisme’ voor volwassenen (Schuurman, 2010) is nog nauwelijks onderzoek gedaan.

  • + CGT in richtlijnen autismeLees meer

    Aanbeveling

    “Op basis van de geringe hoeveelheid bewijs kan de werkgroep de toepassing van CGT bij volwassenen met een ASS niet aanbevelen of afraden. Vanuit de praktijk bestaat de indruk dat (geïntegreerde) CGT, aangepast aan de informatieverwerkingsproblemen, voor een deel van de mensen met ASS meerwaarde heeft.

    De werkgroep vermeldt dat wanneer er een indicatie bestaat voor behandeling van een comorbide stoornis met CGT, de ASS geen contra-indicatie hoeft te zijn.”

     

    Enkele overwegingen (voor alle overwegingen zie de richtlijn):

    • De werkgroep is van mening dat mensen met een ASS en een normale begaafdheid baat kunnen hebben bij CGT.
    • CGT zou juist bij mensen met een ASS een zinvolle behandeling kunnen zijn, omdat de cognitieve processen bij mensen met een ASS afwijkend verlopen. Het lijkt aan te sluiten bij de wijze van informatieverwerking van mensen met een ASS, omdat het opgebouwd is uit elementen, een logisch karakter heeft, en de samenhang tussen gebeurtenissen, gedachten, emoties, gedrag en de gevolgen van dat gedrag verheldert.
    • Voorwaarde voor toepassing van CGT bij een ASS is een goede analyse van het gedrag om na te gaan wat de functie van het gedrag is. Afwijkend of ongewenst gedrag van mensen met een ASS kan een vorm van coping zijn. Zo moet men bijvoorbeeld niet zomaar oogcontact gaan aanleren, maar moet eerst uitgezocht worden waarom iemand geen oogcontact maakt.
    • Uit de praktijk blijkt dat vooral positieve bekrachtiging, waarbij benoemd wordt wat het gewenste gedrag is, goed werkt bij mensen met een ASS. Juist wanneer er sprake is van tekorten in de verbeelding, helpt uitleg geven over gewenst gedrag en stapsgewijs toewerken naar het doelgedrag meer dan aangeven wat ongewenst is.
    • Juist bij volwassen mensen past het om niet alleen gedragstherapeutisch te behandelen, maar ook het cognitieve gedeelte mee te nemen, waarbij aandacht voor de emotionele beleving essentieel is.

     

    • Kinderen en jongeren

    Het Nederlands Jeugdinstituut zegt in ‘Jeugdigen met autisme. Wat Werkt?’ (Van Rooijen en Rietveld, 2017):

    “Cognitieve gedragstherapie (CGT) wordt vooral ingezet bij jeugdigen met ASS als er sprake is van angstproblematiek of agressieregulatieproblemen.

    Aan het toepassen van CGT bij kinderen met ASS zitten haken en ogen. (…) Om de mogelijkheden van CGT voor kinderen en jongeren met ASS te verbeteren, hebben veel onderzoekers behandelingen aangepast of uitgebreid met extra modules. (…)

    Op basis van onderzoek naar specifiek voor ASS aangepaste vormen van cognitieve gedragstherapie, kan voorzichtig geconcludeerd worden dat aangepaste CGT effectief is in de behandeling van kinderen en adolescenten met hoogfunctionerend ASS en angststoornissen of agressieregulatieproblemen. (Lang et al, 2010; Rosen et al, 2016; Ung et al, 2015; Weitlauf et al, 2014). Sommige jeugdigen met hoger functionerend ASS kunnen de basisconcepten van CGT begrijpen en daardoor ontvankelijk zijn voor zowel de cognitieve als de gedragsmatige elementen van CGT. Het Nederlandse ‘Denken + Doen = Durven’, is een voorbeeld van een CGT-programma dat positieve effecten heeft bij jongeren met ASS en angst (van Steensel & Bogels, 2015; van Steensel, Zegers & Bogels, 2016). (…)

    Er zijn wat aanwijzingen dat CGT ook ingezet zou kunnen worden bij kinderen met lagerfunctionerend ASS, maar dan zou de nadruk waarschijnlijk meer op gedragsmatige therapie moeten liggen.”

     

    (De termen ‘hoogfunctionerend’ en ‘lagerfunctionerend’ worden zo gebruikt in de aanbevelingen van het NJI en zijn letterlijk overgenomen. [KvdB])

     

  • + VoordelenLees meer

    Voordelen van CGT kunnen zijn:

    • In CGT spelen analyseren en logisch denken een belangrijke rol. Met behulp van een zogenaamd ‘G-schema’ analyseer je een Gebeurtenis en de (bijbehorende) Gevoelens, Gedachten en Gedrag. Deze logische, analytische werkwijze past goed bij veel mensen met autisme.
    • Je krijgt inzicht in je gedachten, gevoelens en gedragingen en de relatie tot klachten en problemen;
    • Je leert om te relativeren en afstand te nemen om beter met problemen om te gaan;
    • Je vaardigheden om problemen op te lossen worden groter. Daardoor word je zelfredzamer;
    • CGT kan een goed alternatief zijn als je geen medicatie wilt gebruiken;
    • CGT is een bewezen effectieve therapie voor sommige bijkomende problemen bij autisme, zoals angst en depressie;

    Wanneer je een CGT-programma volgt dat specifiek is ontwikkeld voor mensen met autisme, zoals het Schuurmanprotocol, geldt ook nog:

    • Je krijgt inzicht in je autisme en leert hoe je daarmee kunt omgaan;
    • De behandeling is besteedt extra aandacht aan onderwerpen die vaak voorkomen bij mensen met autisme, zoals stress of moeite met plannen en uitvoeren van die planning;

    De vakvereniging voor cognitief gedragstherapeuten VGCt heeft op haar website een gezet. Deze bevatten argumenten voor- en tegen cognitieve gedragstherapie in het algemeen, de bijbehorende informatie en onderbouwing.

    Deze argumenten gelden meestal ook voor mensen met autisme.

     

  • + NadelenLees meer

    Nadelen van CGT kunnen zijn:

    • Bij CGT is het belangrijk om ‘naar binnen te kunnen kijken’ en abstract te kunnen denken. Het herkennen van gedachten en gevoelens, deze verwoorden en bespreken in therapie zijn belangrijke kenmerken van CGT. Sommige mensen met autisme vinden dit moeilijk.
    • CGT is niet geschikt voor (heel) jonge kinderen. Bij jonge kinderen is het ‘cognitieve’ (abstract kunnen denken, gevoelens benoemen etc.) nog niet voldoende ontwikkeld. Jonge kinderen met autisme krijgen meestal een behandeling op basis van gedragstherapie, zoals ABA of PRT;
    • Bij CGT wordt vaak een (standaard)protocol gevolgd, bijvoorbeeld een protocol voor de behandeling van angstklachten. Dit standaardprotocol past misschien niet bij je. Het hangt van de behandelaar en GGZ-instelling af, in hoeverre afwijken van het protocol mogelijk is.
    • Sommige mensen met autisme gaan denken: “Ik denk verkeerd, dus ik ben verkeerd”. Dat is een niet-helpende gedachte. Dit kan in therapie worden besproken. Bij sommige mensen met autisme kan dit wel een valkuil zijn;
    • Sommige mensen met autisme volgen te lang cognitieve gedragstherapie, terwijl dit eigenlijk niet bij hen past. Op tijd evalueren samen met je therapeut en op tijd overstappen naar een andere therapie, als die beter passend is, is belangrijk. Het risico bestaat anders dat de therapie leidt tot een faalervaring of tot denkfouten zoals ‘De therapie helpt niet, dus er is iets mis met mij’;
    • CGT is een intensieve therapie. Je moet thuis oefenen, tussen de therapiesessies door. Je bent er soms elke dag mee bezig. Dat kost tijd en aandacht;
    • Je krijgt huiswerkopdrachten mee om thuis te oefenen. Dit vraagt discipline en planning. Een brugpersoon zou kunnen helpen om echt je huiswerk te doen;
    • Thuis kunnen emoties, zoals angst of stress, erg hoog oplopen. Zeker als je met een oefening bezig bent die gaat over je problemen. Dat kan zwaar zijn. Een brugpersoon of bijvoorbeeld een autismecoach kan helpen bij het thuis oefenen;
    • CGT helpt bij psychische en emotionele problemen. Als je vooral behoefte hebt aan praktische hulp, bijvoorbeeld hulp bij het schoonmaken van je huis, is soms een andere ondersteuner nuttiger (bijvoorbeeld een schoonmaakster). Tijdens CGT kun je wel leren om praktische problemen actief aan te pakken en op te (laten) lossen. Bijvoorbeeld als je zelf je huis wilt schoonmaken, maar hier niet toe komt door bepaalde gedachten of overtuigingen;
    • CGT richt zich op verandering. Door de therapie ga je anders denken of je anders gedragen. Hier kun je onzeker van worden, vooral in het begin. Een goede therapeut helpt je hierbij;
    • CGT heeft niet meteen effect. Vaak merk je pas na een tijdje dat het je helpt;
    • Je klachten kunnen tijdelijk verergeren, omdat je door de behandeling je bewuster wordt van je problemen en hier (meer) bij stilstaat;
    • De meeste GGZ-organisaties hebben wachtlijsten voor je met CGT kunt starten.

    De vakvereniging voor cognitief gedragstherapeuten VGCt heeft op haar website een gezet. Deze bevatten argumenten voor- en tegen cognitieve gedragstherapie (in het algemeen), de bijbehorende informatie en onderbouwing.

    Deze argumenten gelden meestal ook voor mensen met autisme.

     

     

     

  • ReferentiesLees meer

    Ketelaars, M. (2019). Met CGT inzetten op sterken kanten van autisme. VGCt Kennisnet, 27 maart 2019.

    NVvP. (2013). Multidisciplinaire richtlijn Autismespectrumstoornissen bij volwassenen, hoofdstuk ‘Cognitieve gedragstherapie bij ASS’.

    Van Rooijen, K. & Rietveld, L. (2017). Jeugdigen met autisme. Wat werkt? Nederlands Jeugd Instituut.

    Schuurman, C. (2010). Cognitieve gedragstherapie bij autisme. Een praktisch behandelprogramma voor volwassenen. Hogrefe Uitgevers.

    VGCt. (2015a). Wat is cognitieve gedragstherapie.

    VGCt. (2015b). Argumentenkaart Cognitieve Gedragstherapie.

    VGCT. (2015c). Informatiekaart Cognitieve Gedragstherapie.

    Wang, X., Zhao, J., Huang, S., et al. (2021). Cognitive Behavioral Therapy for Autism Spectrum Disorders: A Systematic Review. Pediatrics, 147 (5): e2020049880.

    https://doi.org/10.1542/peds.2020-049880

    Weston, L., Hodgekins, J. & Langdon, P.E. (2016). Effectiveness of cognitive behavioural therapy with people who have autistic spectrum disorders: A systematic review and meta-analysis. Clinical Psychology Review, 49, 41-54.

    http://dx.doi.org/10.1016/j.cpr.2016.08.001

     

     

Bouw, hosting & onderhoud door:
Snowball Ecommerce
Sluiten
Wil jij het werk van de NVA steunen als NVA-lid?

Dat kan al voor 5 euro per maand (60 euro per jaar).

Word nu lid!