Lichamelijke en sociaal-emotionele ontwikkeling

(zie Interoceptie en alexithymie en Zintuiglijke prikkels). Denk bijvoorbeeld aan natte dromen, menstruatie, opwinding en orgasmes, zwangerschap of andere sensaties. Die kunnen overweldigend of lastig zijn om mee om te gaan. Als persoon met autisme kun je je angstig of verward voelen als je geen controle ervaart over deze lichamelijke sensaties. Soms helpt het om informatie te lezen over wat er in je lijf gebeurt, waardoor je de binnenkomende prikkels beter begrijpt.

Jonge kinderen

Bij sommige jonge kinderen met autisme valt op dat zij niet dezelfde interesse in hun lichaam hebben als jonge niet-autistische kinderen. Sommige kinderen spelen bijvoorbeeld als baby niet met hun voetjes.

Ervaringen met fysieke aanrakingen, ook als deze aanrakingen niet seksueel zijn, kunnen invloed hebben op iemands seksuele ontwikkeling.

Puberteit

Lichamelijke ontwikkelingen en de gevolgen van hormonale veranderingen tijdens de puberteit zijn soms verwarrend. Soms kunnen jongeren de veranderingen van hun lichaam niet bijhouden. Het is belangrijk dat jongeren tijdig weten wat ze kunnen verwachten, en dat voorlichtingsmateriaal gebruikt wordt dat passend is. Er is veel verschillend materiaal beschikbaar, waar ook volwassenen vaak nog van kunnen leren. (Zie Seksuele voorlichting en Tempoverschil in lichamelijke en sociaal-emotionele ontwikkeling)

Zwangerschap en bevalling

Vrouwen kunnen moeite hebben met de intense lichamelijke sensaties van een zwangerschap of bevalling. Verloskundigen en andere zorgverleners weten meestal niet hoe overweldigend dit voor iemand met autisme kan zijn. Het kan helpen om bij de keuze voor een verloskundige te vragen naar bekendheid met autisme. Ook kun je aangeven wat je zelf nodig hebt in de begeleiding. Lees meer over het vinden van ondersteuning op Meer informatie, hulp en ondersteuning. De Leidraad aanstaand ouderschap en autisme biedt houvast bij de voorbereiding op zwangerschap, bevalling en de eerste tijd met een baby. Het online boek Kinderwens en psychische kwetsbaarheid staat vol ervaringen van onder andere mensen met autisme.

Sommige vrouwen en mannen hebben wel een kinderwens, maar voelen afkeer van de seks die daarvoor nodig is. Hierbij kunnen autismekenmerken of negatieve ervaringen uit het verleden een rol spelen. Toch zijn er verschillende mogelijkheden om een kind te krijgen zonder geslachtsgemeenschap. Je kunt hierover in gesprek gaan met je huisarts, die je kan doorverwijzen naar gespecialiseerde hulp. Het is belangrijk om vooraf goed na te denken hoe je uit kunt leggen waarom je geen seks wilt.

Als mensen met autisme en een verstandelijke beperking een kinderwens hebben en er twijfels zijn of dat verstandig is, dan kan de Handreiking kinderwens en anticonceptie een uitkomst bieden.

Hogere leeftijd

Sommige mensen krijgen als ze ouder worden minder zin in seks, of ervaren lichamelijke uitdagingen. Tegelijkertijd zijn veel mensen tot op zeer hoge leeftijd seksueel actief. Bij vrouwen zorgt de menopauze voor veel veranderingen in hun lichaam. Mannen krijgen soms erectieproblemen of andere lichamelijke ongemakken. Ook zulke veranderingen zijn lastig om te ervaren en mee om te gaan.

Mensen met autisme vertellen

• Ik had wel een kinderwens, maar vond het idee van een zwangerschap en bevalling beangstigend. Ik zag enorm op tegen alle heftige dingen die in mijn lichaam zouden gebeuren en waar ik geen vat op had. Toen kwam ik op het idee om te gaan praten met een paar moeders die autistisch zijn. Het horen van hun ervaringen heeft me enorm geholpen. Ik vond het nog steeds enorm spannend, maar had ook het vertrouwen dat ik het aan zou kunnen. Bovendien kon ik op hen terugvallen om mijn ervaringen te delen. Inmiddels ben ik dolgelukkig dat ik moeder van twee kinderen ben.
• Ik heb het idee dat vrouwen met autisme meer dan gemiddeld last hebben van hun menstruatie.
• Iedereen heeft weer andere verlangens, gevoeligheden, mogelijkheden, denkbeelden en ervaringen. Je mag voor jezelf uitvinden wat bij jou past, of je nou autisme hebt of niet.
• Hoe kun je met iemand seks hebben als je met die persoon geen kinderen wilt? Ik wil dat risico niet nemen.
• Volgens mij zijn alle lichamelijke veranderingen tijdens de puberteit voor ons lastiger om aan te wennen: menstruatie, groeischeuten, schaamhaar krijgen, borsten, penis wordt stijf, …
• Mensen met autisme worden vaak weergegeven als onschuldig en zelfs seksloos. Zelf had ik al vrij jong heel veel interesse in liefde en later in seks. Van de pubertijd tot mijn 22^e was ik hyperseksueel. Nu besef ik dat dit misschien juist met mijn autisme te maken had. Seks kan een heel duidelijke manier zijn om te ervaren dat twee mensen elkaar leuk en aantrekkelijk vinden. En het is ook een soort stimming met veel repeterende en fijne handelingen, die iemand anders blij kunnen maken.
• Het boek ‘Oomen stroomt over’ van Francien Oomen hielp mij om meer inzicht te krijgen in de overgang.

Blogs van mensen met autisme

• Welke informatie op vlak van seksualiteit mis je als volwassene met autisme? – Tistje

• Over seksualiteit en relaties – Female Autisme Network of the Netherlands (FANN)
• Autisme en menstruatie – NeuroElfje

Ouders vertellen

• Toen mijn zoon in zijn puberteit natte dromen kreeg, dacht hij dat hij in zijn bed plaste. Ik heb hem vaak uitgelegd dat dit niet zo was, maar hij bleef het zo ervaren.
• Zal mijn dochter – als zij dat zou willen – het later aankunnen om zelf zwanger te zijn en kinderen te krijgen? Hoe kan ik haar uitleggen hoe alles in zijn werk gaat?

Professionals vertellen

• Een cliënte met een licht verstandelijke beperking en autisme had vooral ’s nachts veel opvliegers, en raakte daarvan in paniek. In eerste instantie dachten we helemaal niet aan de overgang. Er werden allerlei onderzoeken gedaan en ze zou rustgevende medicijnen krijgen. Een begeleidster die zelf in de overgang zat, herkende de verschijnselen. Zij heeft de cliënte uitgelegd wat er in haar lijf gebeurde. Dit, en een middeltje tegen nachtelijk zweten, hebben het probleem verholpen.
• Ik ken een aantal vrouwen met autisme die veel last hebben van hormoonschommelingen als ze ongesteld moeten worden. Naast lichamelijke klachten (hoofdpijn, vocht vasthouden, moeheid) hebben ze voordat ze ongesteld moeten worden ook veel meer last van hun autisme (paniek, depressie en zelfs zelfmoordneigingen). Nieuwe onderzoeken over de rol van hormonen en immuunsysteem bij een aantal psychiatrische diagnoses (waaronder autisme) bevestigen mijn observaties.

Meer lezen

• In Autisme Magazine juni 2024 staat een artikel over vrouwen en hormonen: Oók hormonaal in balans blijven.

https://www.autisme.nl/over-autisme/autisme-en-seksualiteit/seksuele-levensloop/lichamelijke-en-sociaal-emotionele-ontwikkeling#levenslang-ontdekken-en-ervaren-van-je-lichaam

Voor veel jongeren is dit geen probleem en komt de seksualiteit later vanzelf. Andere jongeren worstelen hier wél mee. Zo kun je bijvoorbeeld denken dat je aan seks moet beginnen omdat je een bepaalde leeftijd hebt bereikt. Je kunt je ook zorgen maken of je ooit behoefte krijgt aan seks.

Als je lichamelijk al ontwikkeld bent terwijl je nog niet aan seks toe bent, kan het vervelend zijn dat anderen seksuele interesse in je tonen. Onthoud dat een ander nooit iets van je kan verwachten als dat voor jou niet goed voelt. Er is veel variatie in de leeftijd waarop mensen voor het eerst seks hebben, en sommigen krijgen er nooit behoefte aan. Er bestaat ook niet zoiets als ‘een normale leeftijd’ om voor het eerst seks te hebben.

Verstandelijke beperking

Bij kinderen en jongeren met autisme en een verstandelijke beperking ontstaat er vrijwel altijd een verschil tussen de lichamelijke ontwikkelingsleeftijd, de cognitieve ontwikkelingsleeftijd en de sociaal-emotionele ontwikkelingsleeftijd. De verschillen worden groter naarmate het kind ouder wordt. Dat heeft natuurlijk ook invloed op seksuele ontwikkeling. Sommige volwassenen met autisme en verstandelijke beperking, hebben seksueel gedrag dat past bij een jong kind. Seksuele gedragingen vinden soms in het openbaar plaats. Ook komt het voor dat mensen anderen lang aanstaren of aan iemand ‘kleven’ of zich vastklampen. Het is belangrijk om de juiste betekenis te geven aan dit gedrag zodat de persoon zelf de goede uitleg krijgt en de omgeving het goed kan begeleiden. Daarnaast is het goed om extra aandacht te hebben voor het kennen en bewaken van de eigen wensen en grenzen bij mensen met autisme en een verstandelijke beperking.

Mensen met autisme vertellen

• Mijn interesse in seks kwam een paar jaar later dan bij mijn leeftijdsgenoten. Achteraf gezien heb ik me daar als tiener ten onrechte zorgen over gemaakt.
• Ik had al op jonge leeftijd veel interesse in de liefde en later ook in seks. In mijn jeugd was ik heel actief met seks bezig.
• Als puber had ik totaal geen interesse in seks. Niet in soloseks en zeker niet in seks met iemand anders. Toen ik halverwege de twintig was ontwikkelde zich dat alsnog. Kennelijk was ik er toen klaar voor.
• Ik kwam pas laat ‘tot bloei’. Ik had de fase gemist waarin leeftijdsgenoten allemaal jong en onervaren met elkaar experimenteren. Gelukkig waren mijn eerste seksuele contacten heel fijn en was mijn onervarenheid geen probleem. Het is bovendien met iedereen anders. En ik blijk niet de enige te zijn die op latere leeftijd met seks begint.
• Ik word ongemakkelijk als ik denk aan seks hebben, mijn intieme lichaamsdelen tonen en intiem knuffelen. Ik kan me nauwelijks voorstellen dat mensen dat in een relatie met elkaar doen. Ik heb (nog) geen partner, maar zelfs het idee dat ik zoiets aan iemand zou vragen, maakt me ongemakkelijk. Het voelt als vragen om iets slechts te doen.
• Ik ben op 14-jarige leeftijd al in contact gekomen seks. Het nadeel is dat ik niet goed wist hoe ik mijn grenzen moest aangeven, omdat ik dat nog niet had geleerd. Daardoor ben ik in situaties gekomen die, achteraf gezien, niet goed waren voor me.
• Als tiener had ik geen interesse in jongens. Daardoor vroeg ik me af of ik lesbisch was. Maar ik voelde me ook niet seksueel aangetrokken tot meiden. Het begon gewoon allemaal wat later bij mij.

Ouders vertellen

• Mijn zoon van 24 heeft een licht verstandelijke beperking en autisme. Hij is tot nu toe heel terughoudend op vlak van seks, maar hij wil ook graag ervaring opdoen. Een vriendin heeft zich geleend voor een “kuservaring”. Hij vond het maar niets en nu maakt hij zich zorgen of hem iets mankeert. Ik vind het moeilijk om hem uit te leggen dat het heel anders kan voelen met iemand die hij echt seksueel aantrekkelijk vindt.
• Is er een verband tussen autisme en een verhoogde interesse in seks tijdens de puberteit?

Professionals vertellen

• Ik sprak een jongen die ergens gelezen had dat je op je 18^e seks moet hebben gehad. Daar kun je goed van in de war raken. Zorg dat je met iemand praat over dat soort ideeën.

https://www.autisme.nl/over-autisme/autisme-en-seksualiteit/seksuele-levensloop/lichamelijke-en-sociaal-emotionele-ontwikkeling#tempoverschil-in-lichamelijke-en-sociaalemotionele-ontwikkeling

In zo’n geval kan het handig zijn om speciaal ontwikkeld voorlichtingsmateriaal te bekijken. Hiervan vind je enkele voorbeelden terug onder Seksuele voorlichting.

Mensen met autisme vertellen

• Mijn vrienden praatten heel veel en op een specifieke manier over flirten, daten en seks. Het was voor mij lastig om te schakelen naar school en thuis, waar het ongepast was om op deze manier te praten.
• Ik voelde me aangetrokken tot mijn nichtje. Mijn moeder merkte dit en heeft me uitgelegd dat dit niet gepast is voor familieleden.
• Ik vind het niet erg als één van mijn huisgenoten of een begeleider mijn kamer inkomt als ik mezelf aftrek voor de spiegel.
• Ik heb nu de regel voor mezelf dat ik drie tellen mag kijken naar een leuke vrouw, maar daarna even de andere kant op moet kijken. Eerst zeiden mensen dat ik niet mocht staren, maar toen wist ik nog steeds niet wat ik wel kon doen.
• Toen ik in de puberteit ging uitproberen, was ik heel ongeremd. Op een dag kwam de politie aan de deur om me een waarschuwing te geven. Ik had die dag seks gehad in het bos en was daarbij kennelijk herkend door een gezin dat langs wandelde. Toen pas drong het tot me door dat je zoiets niet hoort te doen.

Ouders vertellen

• Ons kind zegt alles hardop, ook over mensen die er wat anders dan gemiddeld uitzien. Hoe ga ik om met een kind dat hard over straat roept dat iemand op een bepaald gender lijkt? We proberen uit te leggen hoe dat voor iemand voelt, maar dat komt niet over.
• Onze zoon heeft autisme en een verstandelijke beperking. In het openbaar zit hij vaak aan zijn geslachtsdeel. We weten niet goed hoe hem duidelijk te maken dat dit niet gepast is.

Professionals vertellen

• We zien vaak verschil in lichamelijk en sociaal-emotioneel niveau. Gedrag, vragen of opmerkingen van een cliënt met een volwassen lijf, komen dan ongepast of intimiderend over terwijl de cliënt dat niet in de gaten heeft. We zien dat veel begeleiders zich hier ongemakkelijk bij voelen en ofwel heel sterk begrenzen of juist niet begrenzen. Dit is jammer, want het ‘grensoverschrijdende gedrag’ is vaak ook een kans om met de cliënt hiermee aan de slag te gaan.
• Vooral jongens voelen zich soms niet geremd om in bijzijn van andere jongens te masturberen. Daar is niets mis mee als zij dat allemaal goed vinden, maar het kan voor anderen ongemakkelijk of ongepast zijn.
• Ik merk dat het vaak nodig is om aandacht te besteden aan woordgebruik: welke woorden gebruik je in welke setting.

https://www.autisme.nl/over-autisme/autisme-en-seksualiteit/seksuele-levensloop/lichamelijke-en-sociaal-emotionele-ontwikkeling#bewustzijn-van-wat-wel-of-niet-gepast-is

Deel het met ons via dit webformulier.

https://www.autisme.nl/over-autisme/autisme-en-seksualiteit/seksuele-levensloop/lichamelijke-en-sociaal-emotionele-ontwikkeling#heb-je-een-aanvulling