Seksuele voorlichting

Over het algemeen verloopt bij kinderen met autisme zowel de lichamelijke ontwikkeling als de interesse in seksualiteit in hetzelfde tempo als bij niet-autistische leeftijdsgenoten. Daarom is het belangrijk dat ook autistische kinderen tijdig seksuele voorlichting krijgen. Maar dat gebeurt lang niet altijd of niet op een manier die aansluit bij het kind, zo blijkt ook uit recent Nederlands onderzoek.

Ouders en verzorgers hebben niet altijd in de gaten wanneer hun kinderen een lichamelijke en seksuele ontwikkeling doormaken. Regelmatig denken ze dat hun kind nog niet met seksualiteit bezig is, terwijl dit wel het geval is. Dit geldt voor heel veel moeders en vaders, maar lijkt nog sterker te gelden voor ouders van kinderen met autisme. Dit kan ermee samenhangen dat veel jongeren met autisme geneigd zijn om alleen te praten over wat hen bezig houdt, als zij daar expliciet om gevraagd worden. Ouders geven dan onvoldoende of geen voorlichting.

Jongeren leren over het algemeen ook veel over seksualiteit in hun contact met leeftijdsgenoten. Autistische jongeren die vrijuit intieme onderwerpen delen, kunnen hier veel aan hebben. Jongeren met minder sociale contacten missen die uitwisseling. Tegelijkertijd scheppen jongeren onderling vaak op over hun seksuele ervaringen, wat door jongeren met autisme soms niet doorzien wordt en hen onrealistische beelden geeft.

Daarnaast pikken natuurlijk ook autistische kinderen en jongeren van alles over seksualiteit op uit de media en op internet. Deze informatie is niet altijd een juiste weergave van de werkelijkheid en kan misverstanden versterken. Sommige mensen met autisme hebben niet door dat porno geacteerd is.

Voorlichtingsmateriaal

Seksuele voorlichting op reguliere scholen sluit lang niet altijd aan bij de manier waarop kinderen met autisme informatie opnemen en op zichzelf betrekken. Bovendien wordt die niet altijd aangeboden op het moment dat een kind eraan toe is. Is dit herkenbaar voor jou als autistische volwassene en heb je het idee dat je kennis mist? Weet dat seksuele voorlichting ook in je latere leven interessant kan zijn: je hele leven lang kun je je blijven ontwikkelen en nieuwe dingen tegenkomen.

Mensen met autisme vinden expliciet voorlichtingsmateriaal met duidelijke beelden meestal het prettigst. Voor sommigen werkt dat juist niet: ze herkennen zichzelf niet in een afbeelding of foto, en maken dan niet de vertaalslag naar hun eigen lijf of situatie. Of ze raken afgeleid van details op de foto die niet ter zake doen en missen daarmee de eigenlijke informatie die een foto zou moeten geven.

Binnen de zorg zijn enkele voorlichtingsmethodes ontwikkeld voor jongeren met autisme. Specifiek voorlichtingsmateriaal voor kinderen en jongeren met autisme is nu online nog niet te vinden. Onderaan deze pagina staan een aantal websites met voorlichtingsmateriaal dat handig kan zijn, bijvoorbeeld door het gebruik van concrete afbeeldingen en voorbeelden. Als je voorlichting geeft, is het verstandig om na te gaan of de boodschap echt overkomt. Dat kun je doen door bijvoorbeeld vragen te stellen over de boodschap die je net gegeven hebt.

Ervaringen delen

Naast de gebruikelijke onderwerpen (hoe het menselijk lichaam eruitziet, ongesteldheid, bevruchting, zwangerschap, voorbehoedsmiddelen, geslachtsziektes) zijn ook andere onderwerpen van belang. Denk aan hoe je kunt voelen of je verliefd bent, hoe je je eigen wensen en grenzen ontdekt of hoe je met overprikkeling kunt omgaan. Op deze webpagina’s vind je nog veel meer thema’s die deel uitmaken van seksuele voorlichting.

Bekijk zeker ook wat mensen met autisme hieronder zeggen zelf gemist te hebben, of adviseren aan anderen. Ook ervaringen van andere ouders en partners kunnen interessant zijn.

Kijk voor voorlichtingsmaterialen en andere informatiebronnen op Meer informatie, hulp en ondersteuning.

Mensen met autisme vertellen

Persoonlijke ervaringen met seksuele voorlichting

• Ik kreeg voorlichting toen ik 12 jaar was, maar daar was ik toen nog niet mee bezig. Ik trok als meisje vooral met jongens op: die waren veel duidelijker in hun communicatie. Kort daarna werd de interactie tussen jongens en meisjes belangrijker, waar ik niet veel van begreep. Evenmin als dat mijn normale omgang met jongens anders bekeken werd.
• Als het tijdens biologieles over seksualiteit ging, dan was het altijd heel onrustig in de klas. De leraar sprak wat onduidelijk en klasgenoten maakten grappen. Daardoor pikte ik er nauwelijks iets van op.
• Door stiekem boeken te lezen over seksualiteit kwam ik erachter dat het verhaal van mijn ouders over ‘bloemetjes en bijtjes’ een leugen was. Ik vind het pijnlijk dat zij dat niet gewoon verteld hebben.
• Experimenteren met seksualiteit werd mij sterk afgeraden. Zowel door mijn ouders als door begeleiders. Waarom, vraag ik mij af? Was gewoon het gesprek aangegaan. Daar had ik veel meer aan gehad.
• Ik had altijd veel vragen over het hoe, wat, wanneer en waarom van seksualiteit. Mijn zus zei dan ‘dat moet je gewoon doen’, maar daar kon ik helemaal niks mee.
• Ik keek ‘hoe het moest’ altijd af van anderen in mijn omgeving, of van films. Maar ik wist niet wat ik moest doen met de reactie van een ander. Dus zo liep ik alsnog vast.
• Waarom wordt de maagdelijkheid van een vrouw als ‘een cadeautje’ gezien dat je aan een ander geeft? Ik vind dat niet logisch.
• Hoe maak ik mijn ouders duidelijk dat mijn relatie privé is en ik niet op goedbedoelde adviezen zit te wachten?

Thema’s die ontbreken in seksuele voorlichting

• Ik had als tiener graag willen weten dat ik niet compleet abnormaal was. Want ik werd niet verliefd en had geen interesse in seks. In de beperkte seksuele voorlichting op school werd niets gezegd over verschillen tussen mensen onderling. Die verschillen zijn er ook in de algemene bevolking. Later kwam de interesse in seks bij mij wel.
• Wat ik als jongere had moeten leren: wat zijn grenzen?, waarom zijn ze belangrijk?, hoe herken je ze?, hoe ga je ermee om?, hoe kun je je wensen en grenzen afstemmen met de ander? Ik had de vragen vroeger niet, omdat ik me er niet bewust van was.
• Waarom werd er op mijn school voor speciaal onderwijs zo weinig seksuele voorlichting gegeven? Juist autisten zouden meer moeten leren over alle soorten liefde, grenzen, consent en het sociale deel, omdat zij dit vaak minder uit zichzelf doorhebben.
• Ik vind dat bij seksuele voorlichting op school ook duidelijk moet worden aangegeven wat er niet mag op seksueel vlak. Wanneer ga je over een grens heen? Maak het specifieker dan aangeven dat er ‘consent’ moet zijn. Dat vind ik veel te vaag.
• Ik kreeg wel enige seksuele voorlichting, maar het hele onderwerp LHBTIQ+ werd angstvallig vermeden. Dat vind ik echt niet kunnen.

Behoefte aan praktische en gedetailleerde informatie

• Ik had graag een praktische uitleg over seks gekregen. Onder andere met meer plaatjes.
• Ik ben erg detailgericht en had als puber behoefte aan concrete informatie die ik niet makkelijk in seksueel voorlichtingsmateriaal kon vinden. Ik wilde bijvoorbeeld weten of je haarkleur over je hele lichaam hetzelfde is. Ik had ook graag willen weten dat schaamhaar niet alleen precies rondom je geslachtsdelen groeit en dat de een daar veel van heeft en de ander weinig.
• Ik had meer gedetailleerde informatie over verliefdheid en relaties willen hebben. Het werd als vanzelfsprekend gebracht dat je weet hoe het voelt als je verliefd bent. Ook zou ik informatie willen over mensen die niet verliefd worden, maar wel behoefte aan intimiteit en seks hebben.
• Ik heb een paar keer aan mijn oudere zus gevraagd hoe je dat dan doet, met seks. Haar antwoord was dan: “Tja, dat weet ik niet, dat moet je gewoon doen en niet over nadenken.” Daar kon ik helemaal niks mee.
• Ik had veel concretere, biologische informatie willen hebben. Hoe werkt stimulans en opwinding, bij de man maar zeker ook bij de vrouw. Ook bij masturbatie.

Blogs van mensen met autisme

• Seksualiteit en autisme – de sociale valkuilen

Ouders vertellen

Praten over seksualiteit

• Ik vind seksuele voorlichting belangrijk, maar in de praktijk ook lastig. Mijn tiener wil het er echt niet over hebben.
• Mijn zoon praat niet over zijn gevoelens. Hoe help ik hem om later met een partner over intimiteit en seks te kunnen communiceren?
• Ons kind is er wel aan toe, maar wil niet over anticonceptie praten en begrijpt het ook niet helemaal vanwege een verstandelijke beperking.

Grenzen, consent en genderissues

• Mijn zoon pikt het niet op als iemand zijn grens aangeeft. Hoe kan ik hem leren dat ‘nee’ ook echt ‘nee’ betekent? In de omgang met zijn zus gaat het dagelijks fout. Hoe zal dat later gaan?
• Mijn zoon zit dagelijks op chatfora waar het ook veel over seks gaat. Het is al een aantal keer gebeurd dat meiden hem om geld vragen of vragen naaktfoto’s te sturen. Ik vertrouw dat absoluut niet, maar hij heeft niet in de gaten wat hun intenties zijn.
• Ik heb veel moeite met de manier waarop mijn puber met genderissues omgaat. Hoe kan ik hiermee omgaan?
• Mijn zoon – inmiddels in de twintig – is totaal niet met leeftijd bezig in contact met anderen. Hij heeft eens een minderjarig meisje gedatet, wat tot problemen leidde. Wij hebben hem toen aangeraden om voordat hij met een meisje intiem wordt, te vragen naar haar ID.
• Onze dochter van 18 heeft veel moeite in het leggen van sociale contacten met leeftijdsgenoten. Zij zoekt haar vrienden en sekspartners hoofdzakelijk op het internet en heeft een specifieke voorkeur voor oudere mannen die soms ruim 20 jaar ouder zijn. Van hen krijgt zij de waardering en erkenning die zij zoekt. Wij denken dat ze hierdoor extra kwetsbaar is voor ‘grooming’. Als ouders hebben wij behoefte aan meer informatie en hulpbronnen die ons en onze dochter kunnen helpen in het maken van veilige keuzes.
• Is het mogelijk om uit te leggen dat grenzen belangrijk zijn, maar dat het ook interessant kan zijn om in een veilige setting te experimenteren met nieuwe ervaringen die misschien eerst eng zijn? Zo kun je immers ook nieuwe dingen ontdekken die je leuk en fijn vindt. Daarbij is het natuurlijk essentieel dat je het doet omdat je zelf nieuwsgierig bent, en niet omdat de ander dat wil en je bang bent die kwijt te raken.

Praktische tips en antwoorden op vragen

• Ik kreeg goede praktische tips van andere ouders. Bijvoorbeeld toen mijn zoon begon met masturberen, maar dat ook vies en ongemakkelijk vond. Een goede tip was om hem een paar herkenbare handdoeken te geven die hij daarbij kon gebruiken. En de afspraak is dat hij zijn slaapkamerdeur dichtdoet als hij met zichzelf wil spelen.
• Voordat mijn zoon seksueel actief werd heb ik me nooit bedacht dat hij ook op een andere manier met seks en intimiteit zou omgaan. Hoe had ik me daar in hemelsnaam op kunnen voorbereiden?
• Wat is een goed antwoord op de vraag ‘vanaf wanneer kan je seks hebben’? Uitleg zoals ‘wanneer jij en je vriendje eraan toe zijn’ zijn te vaag.
• Mijn kind ervaart veel sociale druk van leeftijdsgenoten die wel al seks hebben gehad. Hoe erken ik de behoefte om erbij te horen, ‘normaal te zijn’ en nieuwsgierig naar seks te zijn, en kan ik mijn kind tegelijkertijd overbrengen dat het ook (nog) niet hóeft?
• Het vrouwelijk lichaam en een vagina, hoe zien die er precies uit? Mijn zoon wilde echte beelden zien, geen afbeeldingen uit een boek.
• Ik adviseer andere ouders om hun dochters met autisme te beschermen tegen te vroege of ongepaste seksuele omgang. Mijn dochter had geen vriendinnen, maar kreeg wel aandacht van jongens. In haar naïviteit ging zij daarop in: ze had liever grensoverschrijdend contact dan geen contact. Juist als meiden niet goed voor zichzelf zorgen op dit gebied, is het belangrijk om hierover in gesprek te blijven. Ook als het een keer fout gaat.
• Hoe weet ik of mijn kind aseksueel is, of wel seksuele gevoelens heeft?

Specifieke uitdagingen in seksuele voorlichting

• Onze autistische kinderen hebben op school geen voorlichting gehad. Ik vertel ze over dingen zoals intimiteit, seksualiteit en voortplanting. In vergelijking met mijn niet-autistische kind denk ik dat ik ze ook extra moet leren om weerbaar te zijn en hoe ze kunnen weten wanneer iets niet oké is. Ik heb geen idee hoe ik dat kan doen, zonder dat ik iets wat mooi en fijn moet zijn bij voorbaat afschilder als een mijnenveld.
• Onze dochter is sinds enkele maanden volledig in de puberteit gekomen. Alles wat ze aan seksualiteit kan linken maakt haar extreem angstig. Jongens op school die grapjes tegen elkaar maken over seks, vind ze eng. Ze durft niet meer naar school te fietsen uit angst om verkracht te worden. Wij zijn totaal verrast hoe deze angst haar beheerst en hebben hier hulp bij gezocht.
• Hoe kan ik onze kinderen leren om lichaamstaal te herkennen? Zeker in een intieme relatie is het handig als je enigszins aan iemands lichaamstaal kunt aflezen wat die ander wel en niet prettig vindt.
• Ons kind heeft autisme en een licht verstandelijke beperking. Ik geef het liefste duidelijke voorlichting. Als ik het over bloemetjes en bijtjes heb, dan lukt het niet om de vertaalslag naar zichzelf te maken. Maar als ik concrete woorden gebruik, dan vertelt ons kind dat de volgende dag op school, wat niet handig is. En als ik heel duidelijk maak dat het privé is, ben ik bang dat het in een soort schaamhoekje komt.

Professionals vertellen

• Er zijn veel mensen die pas op volwassen leeftijd een diagnose krijgen. We staan er dan onvoldoende bij stil dat de seksuele voorlichting die iemand in zijn jeugd kreeg misschien niet is overgekomen.
• Sommige jongeren gebruiken porno als ‘technische informatie’: hoe werkt het, wat voor standjes bestaan er?
• Ik had eens een bovengemiddeld intelligente cliënt van 45 jaar die niet kon geloven dat vrouwen in pornofilms niet echt een orgasme hadden. Het lukt mij niet om hem dat duidelijk te maken.